Gangetje
De Leidse binnenstad had een paar verkeersaders van west naar oost: Breestraat-Hogewoerd en de Haarlemmerstraat, maar van zuid naar noord moest je door smalle stegen en over kleine bruggen. De Hooigracht, die wel breder was, was aantrekkelijk om op te nemen in een nieuwe noord-zuid-route. Men wilde vanaf de Breestraat een aansluiting maken op de Hooigracht door het Gangetje en de Hartesteeg te verbreden.
 Detail van de kaart van Blaeu (17e eeuw) Linksboven is de Hooglandse kerk te zien. De Hooigracht en het Gangetje zijn nog niet gedempt. |
 Detail van de kaart van Van Campen, 1899 De Hooigracht is gedempt. Het water bij het gangetje wordt aangeduid als Korte Steenschuur. In feite was dit ook het verlengde van de Steenschuur. Ooit maakte deze gracht deel uit van van de vestingwerken van de middeleeuwse stad. |
 - 1924 - Het gangetje, met een doorkijkje naar de Nieuwe Rijn Links is het begin van de Breestraat, rechts het begin van de Hogewoerd, met op de hoek Biscuitfrabriek Nutrix foto: W.J. Kret |
 - 2015 - |
.jpg "R Nieuwe Rijn, 1928 (7).jpg") - 1928 - De westkant van het Gangetje foto: W.J. Kret |
 nw.jpg "R Nieuwe Rijn, 1928 (7) nw.jpg") - 2015 - |
.jpg "R Nieuwe Rijn, eind 19e eeuw (4).jpg") -eind 19e eeuw- Het Gangetje met zicht op de Nieuwe Rijn Het Gangetje was letterlijk nog een gangetje. De doorgang was zo smal dat er alleen voetgangers langs mochten. |
 nw.jpg "R Nieuwe Rijn, eind 19e eeuw (4) nw.jpg") - 2015 - |
 - 1928 - Botermarkt Links het Gangetje, gezien vanaf de Nieuwe Rijn, met op de voorgrond de Karnemelksbrug. foto: Mw v.d. Reijden-Bruggeman |
 - 2015 - Botermarkt met verbrede Karnemelksbrug Het hoekpand is er afgeknipt. |
In november 1923 zijn er discussies in de Raad over de verkeersproblemen in de stad. Sommigen willen de Mare dempen. Er wordt gedacht aan het afbreken van de huizen aan de Donkersteeg. Het verkeer zou dan verder kunnen via de Vischmarkt en Botermarkt over het overwelfde Gangetje naar de Hogewoerd.
In het najaar van 1926 wordt besloten tot aankoop van de panden aan het Gangetje, zodat een verbinding gemaakt kan worden naar de Hooigracht en de Hooglandse Kerkgracht.
In september 1927 bereikt de gemeente een brief van de huurster van Gangetje 1 (het enige huis aan de westkant, de andere huizen zijn hoekpanden van Breestraat en Botermarkt). De briefschrijfster is geschrokken van de voortvarendheid van de gemeente om de westkant van het Gangetje te slopen. Ze verhuurt kamers aan studenten en ze heeft net veel kosten gemaakt zoals het vegen van de schoorstenen en het stuken van de wc. De gemeenteraad besluit toch om te gaan slopen. De huurster van Gangetje 1 krijgt de toezegging dat met haar belangen rekening zal worden gehouden.
Op 30 maart 1928 wordt de winkelinventaris van het pand Botermarkt-hoek-Gangetje te koop aangeboden. In mei 1928 worden de huizen gesloopt. Op de avond van 20 juli 1928 wordt het verbrede Gangetje feestelijk geopend. Er is muziek en een aantal winkeliers heeft de vlag uitgestoken.
 - ± 1928-29 - Het Gangetje na de sloop Men was blij met het verbrede Gangetje, maar wat gebeurt er met de vrijgekomen muren? |
 - 2015 - Het nieuwe aanzien van het Gangetje Het zou nog even duren voor de vrijgekomen muren in het Gangetje hun huidige gedaante zouden krijgen |
Op 24 september 1928 vraagt de heer Sijtsma in de Raad wanneer de lelijke muur in orde wordt gemaakt. Het antwoord van B&W: De oplossing is niet zo eenvoudig, maar we beloven snel met een plan te komen.
Op 6 mei 1929 stelt Sijtsma weer vragen over het opknappen van de muur. De voorzitter antwoordt dat de plannen klaar waren, maar ze zijn verbrand (stadhuisbrand) en ze moeten opnieuw gemaakt worden.
De heer Heemskerk stelt voor om een andere naam te bedenken voor het Gangetje omdat het nu geen gangetje meer is.
Op 23 april 1930 wordt bekend dat er overeenstemming is met de eigenaren van de panden op de hoeken van Breestraat en Botermarkt. De eigenaresse van de winkel aan de Breestraat wil intern verbouwen en een nieuwe winkelpui laten maken. Dat kan nu in een moeite door.
Op 19 mei 1930 is er een uitvoerige discussie in de Raad over de eigendom van delen van de nieuwe wand. B&W wil dat de wand van het hoekpand Botermarkt (met de vitrines) eigendom blijft van de gemeente. Veel raadsleden vragen zich af of dat wel zo'n goede constructie is. Het voorstel wordt uiteindelijk toch aangenomen.
In november 1930 is het Gangetje eindelijk opgeknapt.
En wat is het resultaat? De nieuwe winkelpui van boekhandel Patria op de hoek van de Breestraat is schitterend, al zit hij wel wonderlijk vervlochten in het negentiende eeuwse pand. In die tijd werden andere stijlen gewoon genegeerd. Er werd iets toegevoegd in de stijl van dat moment en het bestaande werd behandeld als minderwaardig en hopeloos achterhaald. Dat blijkt ook uit de rest van de aanpassing. De op zichzelf aardige gevel zit als een laagje art decot tegen de neoklassieke bebouwing aangeplakt. Men is hier heel wat minder doortastend geweest dan aan de overkant, op de hoek van de Hogewoerd en de Korevaarstraat. Daar ging men zo ver dat er twee extra panden in de Hogewoerd werden afgebroken omdat het anders niet mogelijk was om er iets moois van te maken. Deze kant van het Gangetje maakt tot in lengte van dagen zichtbaar dat er geknutseld is aan de historische structuur van de stad, wat op zichzelf ook wel weer heel interessant is om te zien.
 - na 1930 - De eerste fase Het Gangetje is verbreed, maar nog niet overkluisd. |
 - 2015 - |
Men is nog niet klaar met het Gangetje. Om het bruikbaar te maken voor een verbinding tussen Breestraat en Hooigracht, zal het water overkluisd worden en komt er een nieuwe Karnemelksbrug. De NV Biscuitfabriek Nutrix is in 1935 failliet gegaan en de gemeente heeft het fabriekscomplex in 1936 aangekocht. De tijd is rijp om de gebouwen te slopen. Op 5 oktober 1937 stemt de Raad in met de plannen.
In de begroting die in februari 1938 behandeld wordt, komen de plannen voor een verbinding tussen Breestraat en Hooigracht aan de orde: 'Niet vergeten moet echter worden dat dergelijke straatverbreedingen hooge kosten medebrengen.'
In mei 1938 wordt de Nutrixfabriek afgebroken. De overkluizing en de bouw van de nieuwe Karnemelksbrug worden aanbesteed.
Raadslid Manders verklaart: 'Er is nu zo’n mooi uitzicht ontstaan op de Hooglandse Kerk en dat zal nog verbeteren als de Hartesteeg verbreed is en ook de Nieuwstraat.' Hij zou het vrijgekomen terrein onbebouwd willen laten om het mooie uitzicht te behouden. De winkeliers uit de omgeving hebben al laten weten dat het wat hun betreft een parkeerterrein mag worden omdat daar veel behoefte aan is. Met name de auto's van Van Gent & Loos voor het kantoor in de Breestraat zorgen voor veel overlast. B&W willen de grond uitgeven als bouwterrein, maar de winkeliers vinden dat er al genoeg winkelpanden zijn.
.jpg "Nutrix (1).jpg") - ± 1935 - Het Gangetje gezien vanaf de Nieuwe Rijn Links staat de Nutrixfabriek. |
 nw.jpg "Nutrix (1) nw.jpg") - 2015 - |
In april 1939 vragen ook de buurtverenigingen Centrum Belang en Hoogewoerd de gemeente om het vrijgekomen Nutrix-terrein te gebruiken voor een plantsoen of een parkeerterrein. De gemeente wil daar niet aan tegemoet komen, want met de verkoop van het terrein kan een belangrijk deel van de kosten van de overkluizing en de bouw van de nieuwe Karnemelksbrug worden gedekt.
Medio 1939 zijn de nieuwe Karnemelksbrug en de overkluizing gereed.
.jpg "Nutrix (2).jpg") - ± 1935 - De Nutrixfabriek, gezien vanaf de Nieuwe Rijn Op de voorgrond ligt de karnemelksbrug. |
 nw.jpg "Nutrix (2) nw.jpg") - 2015 - De winkels van het Gangetje In 1940 komt de nieuwe bebouwing aan het Gangetje gereed. |
.jpg "R Nieuwe Rijn, 1938 (8).jpg") - 1938 - De Nutrixfabriek op de hoek van de Hogewoerd en het Gangetje. |
 nw.jpg "R Nieuwe Rijn, 1938 (8) nw.jpg") - 2015 - |
Inmiddels is begonnen met de bouw van de nieuwe winkels aan het Gangetje. De verwachting is dat ze begin 1940 klaar zullen zijn.
Na de voltooiing van dit project blijven de doorbraakplannen steken. Je leest het nergens, maar je kunt gevoeglijk de conclusie trekken dat de Tweede Wereldoorlog ervoor gezorgd heeft dat het tot de jaren zestig duurt voor de draad weer wordt opgepakt. In de plannen die er dan liggen komt het verbreden van de Hartesteeg niet meer voor. In plaats daarvan wil men de Hooigracht recht doortrekken via de Watersteeg en de Sint Jorissteeg, richting de Jan van Houtbrug. De historisch waardevolle omgeving van Hartesteeg en Nieuwstraat is daarmee gespaard gebleven voor de slopershamer. Het Gangetje is voor niets overkluisd en de zeer ruim bemeten nieuwe Karnemelksbrug herinnert nog altijd aan de plannen van destijds.