Gasthuiskerk of Waalse kerk (Eglise Wallone)
 - 2022 - Gasthuiskerk Breestraat 62-64 |
 - 1649 - Catharina Gasthuis op de kaart van Blaeu Van de twee zijvleugels van het gasthuis is nog een klein stukje bewaard gebleven. Achter dat gedeelte bevindt zich de zijbeuk waarmee de kerk in 1635 is vergroot. |
Het kerkgebouw van de Waalse gemeente was oorspronkelijk de kapel van het Catharinagasthuis, die in 1276 werd ingewijd.
De Waalse gemeente ontstond toen er na het Spaanse beleg, dat eindigde in 1574, een grote toestroom was van Waalse vluchtelingen naar Leiden. Net als voor de Nederduitse gemeente voorzag de overheid in de kerkgebouwen. Vanaf 1578 mochten de Walen gebruik maken van de Sint Agneskapel van het Sint Agnieten- of Begijnhof aan het Rapenburg. De gemeente groeide sterk en er was al gauw behoefte aan een groter kerkgebouw. In 1538 werd door het stadsbestuur de Vrouwekerk toegewezen aan de Waalse gemeente, maar omdat dat nog niet toereikend was mochten ze met ingang van 1638 mede gebruik maken van de kapel van het Catharinagasthuis aan de Breestraat. Dat gebouw was in 1635 vergroot met een zijbeuk en een galerij. Hij werd ook gebruikt door de Nederduitse en Engelse gemeente. De Walen noemde de Gasthuiskerk ‘l’Hôpital, de Vrouwekerk ‘Le Temple Vieux’ en de Marekerk, waarvan ze ook gebruik mochten maken heette ‘Le Temple Rond’.
Het ledental van de Waalse gemeente slonk sterk in de achttiende eeuw en er werden na ongeveer 1738 alleen nog diensten gehouden in de Vrouwekerk. De Gasthuis kerk is daarna gebruikt als slachthuis. Tussen 1737 en 1739 is de voorgevel van de Gasthuiskerk vernieuwd. Daarmee verdween ook het oorspronkelijke torentje.
Na de Franse tijd kwam er scheiding tussen kerk en staat. De staat voorzag niet langer in de gebouwen en de traktementen van de predikanten. In 1813 was de eigendom van de Vrouwekerk aan de Walen toegewezen, maar er was geen geld om het zwaar vervallen gebouw op te knappen. In 1818 wees de gemeente de Gasthuiskerk in eigendom toe aan de Waalse Gemeente. De Vrouwekerk zou worden gesloopt. Het orgel van de Vrouwekerk is overgebracht naar de Gasthuiskerk.
 - plm 1870 - Gasthuiskerk Beide zijvleugels van het gasthuis zijn nog intact. foto: J. Goedeljee |
 - 1880 - gasthuiskerk De linker zijvleugel is verdwenen. foto: J. Goedeljee |