C&A





- 1920 -

Botermarkt voor de bouw van C&A
vlnr: 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2 en 1.
7, 6 en 5 zijn gesloopt voor de bouw van het nieuwe winkelpand.

foto: Jan Goedeljee

- 1984 -

C&A
Het winkelfront heeft in de loop der jaren diverse wijzigingen ondergaan en de oorspronkelijke fraaie art-decopui is allang verdwenen

foto: Jan Holvast


De handelsonderneming C&A werd opgericht door de gebroeders Clemens en August Brenninkmeijer. Ze begonnen eind negentiende eeuw met winkels in diverse steden. Aanvankelijk onder de naam C. en A. Brenninkmeijer, later kortweg C&A. Op 6 maart 1920 werd de vestiging in een nieuw pand in Leiden aan de Botermarkt geopend. Voor die nieuwe winkel waren een drietal fraaie grachtenpanden (de nummers 5, 6 en 7) gesloopt, maar daar maakte men zich in die tijd niet druk om. Het nieuwe winkelpand heeft overigens ook zijn allure. Net op dat stukje van de Botermarkt zit er een bocht in de rooilijn en architect W. van der Laan maakte daar dankbaar gebruik van door de gevel licht rond te laten lopen, wat het verder vrij strakke gebouw een bijzonder accent geeft. Het pand is duidelijk hoger dan de belendende bebouwing. De boven de buurpanden uitstekende zijgevels zijn fraai afgewerkt met koperen platen.



- 1879 -

kaart van Van Campen 1879
De nummers 5, 6 en 7 zijn gesloopt voor de bouw van C&A.

- 2023 -

het voormalige C&A-pand
Na het vertrek van C&A was daar gedurende een flink aantal jaren de Kijkshop gevestigd. Nu zit daar Boon's Pitstop.
Op de bovengelegen etages zijn appartementen gemaakt.



In 1970 kwam er een tweede vestiging (voor heren- en jongenskleding) aan de Botermarkt (16), die doorliep tot de Breestraat (130), het Zurlohpand. De winkel aan de Botermarkt was voor dames- en meisjeskleding. Die zaak is later uitgebreid met het pand Botermarkt 4.



- 1973 -

links: Botermarkt 16
De herenafdeling van C&A.

- 1972 -

Breestraat 130-132-134, het Zurlohpand
De Breestraatkant van de herenafdeling van C&A.


- 1984 -

Botermarkt 4
het pand dat aan de C&A-winkel is toegevoegd.

foto: Jan Holvast


C&A is al vanaf 1963 bezig geweest met plannen voor een nieuwe winkel in de Breestraat op de hoek van de Ketelboetersteeg. Daarbij zouden de winkelpanden vanaf de hoek Ketelboetersteeg tot en met het Gulden Vlies (Breestraat 125) betrokken worden en het nieuwe complex zou doorlopen tot aan de Langebrug. Daarop vooruitlopend werden een aantal panden aangekocht, waaronder het Gulden Vlies (Breestraat 125), het koetshuis aan de Langebrug en panden aan de Ketelboetersteeg. Breestraat 125 werd voorlopig gebruikt als expeditieafdeling. Het Hof van Holland (Breestraat 127-129) stond ook op het verlanglijstje. De Raad van Arbeid die daar nog gevestigd was, wilde wel meewerken, maar voorlopig waren er eerst andere hobbels te nemen.



Breestraat 127-129, Hof van Holland

Breestraat 125, Hof Gulden Vlies


C&A wilde het Hof van Holland volledig vervangen door nieuwbouw, waarbij ook de tuinen zouden verdwijnen en van de monumentale panden aan de Langebrug zou eveneens niet veel meer overblijven. Daar werd door een groot aantal partijen tegen geprotesteerd. Het Hof van Holland heeft een gevel uit het eind van de negentiende eeuw die niet heel bijzonder is, maar het pand zelf is van 1730, terwijl ook de tuinen en het koetshuis volgens velen behouden moesten blijven. Binnen het college van B&W heerste verdeeldheid al stond de meerderheid achter de plannen van C&A. De grote vraag was of het Hof van Holland op de monumentenlijst zou komen. Daarover zou de minister moeten beslissen. Als het Hof van Holland de monumentenstatus zou krijgen, zouden de plannen van C&A niet uitvoerbaar zijn. De gemeenteraad stemde in 1975 tegen plaatsing op de monumentenlijst en de minister gaf toestemming tot sloop van het Hof van Holland. De panden Langebrug 48, 52/52a mochten van hem eveneens gesloopt of verbouwd worden. Tegen dit besluit gingen een aantal partijen in beroep.



het Koetshuis aan de Langebrug

overige panden aan de Langebrug



Eind 1977 kwam C&A met aangepaste plannen. Het Gulden Vlies zou er buiten blijven. Het werd verkocht aan de gemeente. De monumentale panden aan de Langebrug zouden deels intact blijven. Voor de geplande gevel aan de Breestraat bestond meer waardering dan voor het eerdere voorstel.
In hoger beroep kregen de bezwaarmakers niet hun zin. Het ministerie was van oordeel dat er af en toe een monument moest worden opgeofferd om de binnenstad levend te houden. Eind 1979 viel de beslissing van de Raad van State. Die ging akkoord met de sloop van het Hof van Holland. Toen moest er nog een bouwgunning worden afgegeven en er volgde een zich jarenlang voortslepende bezwaarschriftenprocedure tot C&A begin 1984 liet weten dat het afzag van de bouwplannen aan de Breestraat. Het leek er zelfs op dat C&A zich helemaal uit Leiden zou terugtrekken. De vestiging voor herenkleding in de panden Breestraat 130 en Botermarkt 16 werd gesloten en de verkoop werd geconcentreerd in het pand Botermarkt 4-7.

Haarlemmerstraat
In mei van datzelfde jaar verraste C&A de gemeente met het voorstel om een nieuwe winkel in de Haarlemmerstraat te bouwen. De plannen daarvoor waren in het grootste geheim voorbereid. Door middel van een stroman waren een aantal panden tussen de Spijkerboorsteeg en de Vrouwenkerksteeg aangekocht. Aan de Haarlemmerstraat ging het om de winkelpanden van Klein Gefo (geluidsapparatuur), Schoenhandel BATA en de fotozaak op de hoek van de Spijkerboorsteeg.





De panden in de Haarlemmerstraat die plaats moesten maken voor de nieuwbouw van C&A

foto: Henk Spek

- 1972 -

Vrouwenkerkkoorstraat
Links van de halsgevel zou de achterkant van het C&A-gebouw komen.

foto: Balthus Jansen


De gemeente was ingenomen met deze ontwikkeling want het plan paste in het bestemmingsplan. Er hoefden geen monumentale panden te worden gesloopt en zelfs de buurtvereniging zag geen bezwaren. In het complex kwam ruimte voor de BATA. Die kreeg een winkel op de hoek van de Spijkerboorsteeg. In opdracht van C&A hebben twee historici de geschiedenis van het bouwterrein en de directe omgeving uitgezocht. Dit resulteerde in het boekje ‘Een grote winkel in een boomgaard’. Op het binnenterrein tussen Haarlemmerstraat en Vrouwenkoorkerkstraat is in 1645 het Van Woudendorpshofje gesticht. Het is in 1954 gesloopt. Later is op die plek het Kijkhuis gekomen. Nadat dit door C&A was opgekocht kreeg het een nieuw onderkomen op de hoek van de Vrouwenkerksteeg en de Lange Sint Agnietenstraat.



- 1930 -

de ingang van het Van Woudendorpshof
links van de halsgevel



- 1985 -

de sloop voor de nieuwbouw van C&A

foto: Henk Spek


Medio 1985 werd begonnen met de sloop van de bebouwing tussen Haarlemmerstraat en Vrouwenkoorkerksteeg en in januari 1986 kon de bouw beginnen. Op 19 maart 1987 werd de nieuwe winkel geopend.



de nieuwe winkel van C&A

de achterkant van C&A
Vrouwenkerkkoorsteeg


In 2020 werd de winkel aan de Haarlemmerstraat verbouwd. Daarbij werd ook de gevel aangepast. In augustus 2023 kondigde C&A aan dat de winkel verhuisd wordt naar het leegstaande V&D-pand. De winkel aan de Haarlemmerstraat zal worden gesplitst. De nieuwe huurders zijn The Sting en Cotton Club. De winkel in het oude gebouw van V&D wordt op 20 januari 2024 geopend.



de nieuwe gevel van C&A

Jeans Centre, op de hoek van de Spijkerboorsteeg
Dit is de voormalige Batawinkel. De gevel uit 1987 is niet gewijzigd.



is